Аминаас илүү хайр (төгсгөл)

- Таны дэмий яриа намайг бүр залхааж орхилоо гэж би нүүрээ буруулан хэлэв.
- Би хувьдаа таныг шал тэнэг амьтан гэж бодож байна. Хэрвээ дурлалаа мартагнаж чадахаар бол та ямар нэгэн байдлаар түр зуур ч болов зугаацсан нь дээр дээ. Харин хэзээ ч чадахгүй гэж бодож байгаа бол хоолойгоо хэрчих нь хамгийн сайн арга. Би иймэрхүү шал хэрэггүй юманд цагаа үрж чадашгүйнээ.
Ингэж хэлчихээд би шууд эргэн завиа чиглээд яаралгүй алхав. Би нэг ч эргэж хараагүй боловч тэр миний араас явж байгааг мэдэрч, түүний хөл дор элс шажигнах нь сонсдоно.
- Би өөрийнхөө түүхийн эхлэлийг танд ярилаа хэмээн тэр хэлээд
- Харин төгсгөлийг та хэзээ нэгэн цагт үзэх буйзаа. Хэрвээ та тэр бүсгүй явуулчихвал тун сайнсан.
Би юу ч хариулсангүй, дуугүй л завиа эргээс түлхлээ. Нилээд холдсон хойноо эргээд харвал тэр элсэн дээр зогссон хэвээр миний зүг бодлогшронгуй ширтсээр аж. Хэдэн минутын дараа дахин эргэн харвал тэр алга болсон байлаа.
Үүнээс хойш удаан хугацаанд миний амьдрал хуучин хэвээр, нэгэн хэмээр үргэлжиллээ. Заримдаа Архенгальскийн хүн эндээс бүрмөсөн явчихсан ч юм шиг санагдана. Гэсэн ч элсэн дээр гарсан мөр, түүнийг энд хаа нэгтээ нуугдсаар байгаа илтгэх янжуурын үнс зэргийг манай гэрээс холгүйхэн газарт довцгийн араас би олдог байв. Харин орос бүсгүй бид хоёрын харьцаа урьдынхаас ер өөрчлөгдсөнгүй. Хөгшин Меж анхандаа өөрийн бяцхан эрх мэдлээ алдчихвий хэмээн болгоомжилж, түүнтэй сэжиглэнгүй харьцаж байсан байсан бол сүүлдээ намайг бүсгүйг огтхон ч анзаарахгүй байгааг ажиглаад бий болсон нөхцөл байдалтай бага багаар эвлэрч билээ. Миний дээр хэлснээр харин ч бүсгүйгээр гэр орны ихэнх ажлыг хийлгэдэг болсон юм.
Бусдад сонирхуулах гэсэндээ ч бус өөрийнхөө сонирхлын улмаас эхэлсэн хүүрнэлийн маань төгсгөл ойртож байна. Энэхүү хоёр оросын явдал гэнэт эхэлсэн шигээ л гэнэт төгсч билээ. Нэгэн шөнийн явдлаар миний бүх зовлон дуусч, оросуудыг гэнэт ирэх хүртэл байсан шигээ би хэдэн номныхоо дунд элдэв янзын судалгаатайгаа үлдсэн юм. Энэ бүх үйл явдал хэрхэн төгссөнийг ярьж өгөхийг минь зөвшөөрнө биз ээ.
Тэр орой хэзээнийхээрээ л би өдөржингөө ажиллаад үдэш нь зугаалахаар гэрээсээ гарлаа. Далай яг л толь шиг жигтэйхэн гөлгөр, ганц ч давалгаагүй. Гэхдээ миний дээр ярьж байсан шиг дүрсэлж хэлж боломгүй чимээгээр дүүрэн, энэ их усан дор нойрсч буй хүмүүсийн сүнс ирж айсуй гай зовлонгийн тухай сэрэмжлүүлж байх шиг. Энэ муу ёрын чимээг үл андах загасчдын эхнэрүүд тэнгис рүү түгшин харж, эрэг рүү яарцгаах хүрэн өнгийн далбаанууд гарч ирэхийг хүлээцгээнэ. Энэ чимээг сонсоод би ч гэсэн гэр рүүгээ орж барометрээ хартал аль хэдийн уначихжээ. Түгшүүртэй шөнө болох нь илэрхий боллоо.
Довцгийн орой, тэнгисийн мандал жаргаж буй нарны туяагаар үзэсгэлэнтэйеэ гийгүүлэгдэж байсан ч довцгийн бэлээр салхилж явахад баргар, жиндүү. Тэнгэрт огт үүлгүй боловч тэнгисээс гарах бөглүү чимээ улам ихэссээр. Алс зүүн зүгт Уикийг чиглэн хөвж яваа далбаат онгоц харагдана. Бодвол ахмад нь ойртон ирж буй аюулыг хэдийн мэдрээ бизээ. Далбаат онгоцны араас усан дээгүүр тэнгэрийн хаяаг бүрхэн муу ёрын урт манан татаж эхэллээ. “Яаралгүй болохгүйнэ дээ” хэмээн би бодлоо. “Аягүй бол гэртээ хүрэхээс өмнө салхи дэгдэх нь”.
Гэртээ хүрэх замынхаа хагаст хүрч яваад өөрийн эрхгүй гэнэт зогсч, амьсгаагаа даран чагнаж эхлэв. Салхины исгэрээн, тэнгисийн долгион мэтийн байгалийн дуу чимээнд би тэгтлээ их дассан учир өөр ямар ч чимээг их холоос сонсчихдог болсон юм. Нөгөө дуун дахиад л гарав. Уртаар цангинан чарлах тэр дуу элсээр дамжин толгодоор цуурайтна. Тусламж гуйн цөхрөн дуудаж буй тэр дуу манай байшингаас гарч байлаа. Би ч элсэнд шигдэн бүдчиж, чулуун дээгүүр харайлган гэр рүүгээ хурдлав. Тэнд юу гээч болж байгааг санаандаа дүрсэлж л явлаа.
Миний байшингаас дөрвөн милийн газарт дээрээс нь бүх л орчин харагддаг элсэн манхан байдаг байв. Түүний орой дээр гараад би хоромхон зуур зогслоо. Миний муу хуучин саарал байшин, завь, бүх юм яг л намайг гэрээс гарах хүртэл байсан шигээ л харагдана. Гэтэл мөнөөх чарлах дуун өмнөхөөсөө ч чангаар хангинаж, дараачийн мөчид нөгөө орос далайчин байшингийн минь хаалгаар гарч ирлээ. Түүний мөрөн дээр бүсгүйн бие цайран харагдаж, тэгж их яарч явахдаа ч тэрээр бүсгүйг болгоомжтой, эвтэйхэн авч яваа нь харагдаж байв. Бүсгүй зэрлэгээр чарлаж, түүний тэврэлтээс мултрахаар цөхрөлтгүй оролдон эсэргүүцнэ. Тэдний араас хазаж чадахгүй ч дайсан руугаа шүдгүй амаа ярзайлган дайрдаг хөгшин нохой шиг л үнэнч итгэлтэй зарц хөгшин маань байдгаараа майжигнаж, хоёр урт гараа савчин шотланд хараал зүхэл хайр найргүй урсгаж явна. Нөгөө орос завь руу минь явж байгааг би шууд л ойлгов. Тэднээс өмнө завинд хүрч чадах юм шиг найдвар гэнэт төрж, бүхий л хүчээрээ эрэг рүү харайлгалаа. Би замдаа гар буугаа цэнэглэж, энэ түрэмгийлэлд эцсийн цэг тавихаар шийдэж явав.
Гэвч оройтжээ. Намайг эрэг хүрэх хооронд тэр элбэг зуун ярд газарт хөвж амжаад, түүний хүчтэй сэлүүрдэлтэнд завь маань хэрхэн дээш өргөгдөн байхыг л би олж харав. Ягдаж хорссондоо би орилж, хөөгдсөн араатан шиг л эргээр нааш цааш харайлгалаа. Тэр эргэн харснаа завинаас өндийж эелдгээр мэхийгээд гараа даллав. Энэ бол хөөрсөн, доог тохуу хийсэн зүйл огт биш, хэдийгээр би урам хугаран, уурлан бачимдаж байсан ч энэ бол найрсгаар, ёслол төгөлдөр салах ёс гүйцэтгэж байгаа хэрэг гэдгийг ойлгож байлаа. Дараа нь тэр сэлүүрээ атган авч, бяцхан завь хурдлан тэнгисийн булангаас улам улам холдож одов. Нар шингэж, түүний усан дээр туссан баргар улаан туяа нь улаан манантай сүлэлдэн, энэ муу ёрын туяаг зүсэн холдох завь улам жижгэрсээр шөнийн харанхуй өтгөрч ирэхэд задгай тэнгис дэх жаахан толбо болон үзэгдэнэ. Дараа нь хэзээ ч үл арилах мэт санагдах их харанхуйд уусан алга боллоо.
Би бэлтрэгийг нь булаагаад авчихсанд галзууран хийрхсэн өлөгчин чоно мэт хүнгүй эрэг дээгүүр бачимдан гүйсээр л байлаа. Магадгүй тэр орос бүсгүйд хайртай болчихсон байсан юм бол уу? Үгүй ээ, мянга дахин үгүй! Цагаахан царай, цэнхэр нүдний төлөө өмнөх амьдралаа мартаж, өөрийн үзэл бодлоо өөрчлөн, олон зүйлээс татгалздаг хүмүүсийн нэг би ердөө ч биш. Зүрх минь хөндөгдөөгүй билээ. Гэвч миний бардам зан, ай би ямар аймшигтай доромжлолд оров оо! Бодоод үз л дээ. Надад тэгж их итгэж, надаас туслахыг тэгж их гуйж байсан хөөрхий амьтанд тусалж чадсангүй шүү дээ! Ингэж бодонгуут л уур хилэн буцалж, хамаг цус толгойд хөөрөн гарч байлаа.
Энэ шөнө далайгаас аймшигтай хүчтэй салхилав. Давалгаа галзуурсан мэт эрэг мөргөж, яг л түүнийг нураан тэнгист аваад явчих гэсэн мэт. Энэ эмх замбараагүй үзэгдэл, нижигнэсэн дуу чимээ миний байгаа байдалтай яг таарч байлаа. Бүх шөнөжингөө би ус, бороонд цохиулан норж, хөөсрөн давалгаалах долгион бүрийг ажиглан, шуурганы улихийг сонсч, эргээр нааш цааш тэнэж өнгөрөөлөө. Зүрхэнд минь орос далайчинд хорссон хорсол буцална. “Хүрээд ирдэг л юм бол!” гэж би нударга зангидан хашгирч “Чамайг эргээд ирдэг л юм бол!”
Тэр эргэж ирсэн юм. Дорно зүгээс үүр гэгээрч, баргар үүлс дээгүүр нь нүүх их цөлийг гийгүүлэх үеэр би түүнийг дахин харлаа. Надаас хэдхэн ярдын зайд давалгаагаар хаягдсан нэг урт зүйл хэвтэж байв. Энэ бол танигдахгүй болтлоо хэмхэрсэн миний завь байлаа. Түүнээс нилээд зайтай газар хайрга чулуу, замгаар хучигдсан хэлбэр дүрсгүй нэг юм хөвж явна. Тэр бол нөгөө орос түрүүлгээ харан үхчихсэн хэвтэж байгааг би шууд л ойлголоо. Би ус руу орж, түүнийг эрэг дээр татан гаргав. Түүний биеийг эргүүлэнгүүтээ орос далайчин галзуурсан шуурганаас биеэрээ халхлах мэт бүсгүйгээ элгэндээ тас тэвэрсэн байхыг олж харлаа. Шуургат далай түүнээс амийг нь авч чадсан ч хайртай бүсгүйг нь энэ зөрүүд хүнээс салгах хүч нь хүрсэнгүй ажээ. Энэ аймшигт шөнийн турш мань хөнгөмсөг бүсгүй хүртэл түүний төлөө тэмцэж, түүнийг хайрлан халамжилж буй хүчирхэг гар, үнэнч зүрхийг ойлгосон бололтой. Үгүй юм бол яагаад тэр түүний өргөн цээжинд толгойгоо энхрийхэн нааж, алтан шаргал үс нь түүний хар сахалтай холилдон байх билээ дээ. Яагаад орос эрийн царайд үхэл ч арилгаж үл дийлсэн, үгээр илэрхийлэхийн аргагүй аз жаргалтай инээмсэглэл тогтох билээ? Түүний хувьд үхэл амьдралаас илүү өршөөнгүй байжээ.
Меж бид хоёр тэднийг далайн элсэн эрэг дээр оршуулж билээ. Одоо тэд энэ их шар элсний гүнд хамтдаа нойрсч байгаа. Тэдний эргэн тойронд түмэн янзын үйл явдал болно. Эзэнт гүрнүүд шинээр тогтож, мөхөн устаж, их дайн дэгдэж, дуусч, улс орон сүйдэж, сэргэнэ. Харин тэр хоёр энэ бүгдийг ер үл ажран их далайн эрэгт мөнхөд тэврэлдэн нойрсоно. Заримдаа надад тэдний сүнс далайн булангийн оволзсон их усан дээгүүр цахлай болон эргэлдэж байгаа юм шиг санагддаг юм. Тэдний булшин дээр загалмай байхгүй, өөр ямар нэгэн тэмдэг ч байхгүй. Харин хааяа хөгшин Меж маань зэрлэг цэцэг авчирч тавьдаг юм. Өдөр бүр зугаалж явахдаа би булшны хажуугаар өнгөрч, элсэн дээр тавьсан шинэхэн цэцгүүдийг харахаараа хаа холоос энд ирээд богинохон хугацаанд миний баяр баясгалангүй, нэгэн хэвийн, уйтгартай амьдралыг минь орвонгоор нь эргүүлсэн хачин хосыг дурсдаг билээ.